50 درصد سنگ های کلیه را سنگ کلیه فسفات کلسیم تشکیل داده است. در ضمن کلسیم فسفات یکی از ترکیبات جزیی از سنگ‌های اگزالات کلسیم است. پژوهش‌های اخیر نشان داده است که کلسیم فسفات یکی از ترکیبات اولیه سنگ‌های کلسیم است.
برخی از داده‌ها نشان می‌دهند که تعداد سنگ‌های فسفات کلسیم رو به افزایش است. اگر این آمار درست باشد؛ دلایل آن نامشخص است و گفته می‌شود که با مصرف مکمل‌های سیترات یا تاثیر معکوس امواج سنگ‌شکن خارجی می‌توان آن‌ها را درمان کرد. فرضیه‌هایی وجود دارد که عنوان می‌کند استفاده از روش امواج سنگ شکن خارجی می‌تواند منجر به ناتمام ماندن اسیدی شدن ادرار شود اما این فرضیه تا حد بسیار زیادی نظری است.
فهرست موضوعات
علت ایجاد سنگ های فسفات کلسیم
فسفات کلسیم (آپاتیت یا بروشیت) معمولا یکی از ترکیبات جزیی سنگ اگزالات کلسیم است اما در مواردی هم پیش می‌آید که این ماده بیش از 50% ترکیبات سنگ کلیه را تشکیل دهد. عوامل خطرساز اساسی در تشکیل سنگ‌های فسفات کلسیم عبارتند از: افزایش میزان کلسیم ادرار و قلیایی شدن آن. بیشتر این سنگ‌ها ناشناخته هستند اما می‌توانند شرایطی ایجاد کنند که ادرار قلیایی شده و مواردی مانند سندرم اسیدوز توبولی کلیوی دور از مرکز و پرکاری تیروئید ایجاد شود و باید روش درمانی شست‌وشو با قلیا (برای مثال با سیترات پتاسیم) روی آن‌ها اجرا شود. سندرم اسیدوز توبولی کلیوی دور از مرکز با افزایش میزان کلسیم و کاهش میزان سیترات در ادرار و قلیایی شدن آن مرتبط است.
عوامل تشکیلدهنده سنگ فسفات کلسیم
بیماری‌های زمینه‌ای
هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه و سندرم اسیدوز توبولی کلیوی باعث افزایش میانگین قلیایی شدن ادرار می‌شوند. این دو اختلال می‌توانند احتمال تشکیل سنگ‌های فسفات کلسیم را افزایش دهند. بسیاری از بیماری‌های ارثی نادر نیز چنین نتیجه‌ای خواهند داشت.
بیماری‌های ناشناخته
عوامل ناشناخته تشکیلدهنده سنگ‌های فسفات کلسیم، ویژگی‌های مشترکی دارند. احتمالا از آن‌جایی که میزان فسفات ادرار بیشتر از اگزالات است؛ این ترکیبات می‌توانند نسبت به عوامل تشکیلدهنده سنگ اگزالات کلسیم ناشناخته، سنگ‌های بزرگ‌تر و بیشتری ایجاد کنند. معمولا منشا این سنگ‌ها، آویزهای بلوری پایانه‌های انتهایی توبول‌های کلیه است. هنگامی که میزان بلورهای رسوب‌یافته از طریق ورودی این آویزها در ادرار افزایش یابد؛ سنگ کلیه نهایی ایجاد می‌شود. این آویزهای بلوری به سلول‌های غشای توبول‌ها آسیب می‌رسانند و موجب ایجاد زخم‌های موضعی می‌شوند.
درمان سنگ کلیه کلسیم فسفات
. افزایش میزان کلسیم در ادرار یکی از موارد تشخیصی پیش از موعد است و می‌تواند نقص عملکرد کلیوی را عادی سازد. افزایش میزان کلسیم در ادرار قطعی است (معمولا این میزان به کمتر از 100 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است). این اختلال را می‌توان با روش شست‌وشو با قلیا درمان کرد.
برای درمان سندرم اسیدوز توبولی کلیوی دور از مرکز به میزان بیشتری از این دارو نیاز است (1 تا 3 میلی‌اکی‌والان بر کیلوگرم بر دسی‌لیتر).
ترشحات سیترات موجود در ادرار با اِعمال موفقیت‌آمیز روش درمانی شست‌وشو با قلیا، کاهش می‌یابد و راهنمایی است برای این‌که نشان دهد این درمان تا چه حد با موفقیت همراه بوده است. البته اصلاح کاهش میزان سیترات در ادرار باید با افزایش میزان قلیایی شدن آن تعدیل شود.
این موضوع می‌تواند احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد. اندازه گیری بیش از حد اشباع ادرار نسبت به فسفات کلسیم می‌تواند منجر به افزایش احتمال قلیایی شدن ادرار در چنین شرایط سختی شود.
پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه
یکی از اساسی‌ترین راه های پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه، نوشیدن میزان کافی مایعات (به‌خصوص آب) است. بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که روزانه حدود 6 تا 8 لیوان آب بنوشید (مگر این‌که دچار نارسایی کلیه باشید). راجع به میزان مصرف مایعات با پزشک خود مشورت کنید.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که با رعایت رژیم غذایی می‌توان احتمال ابتلا به سنگ کلیه را کاهش داد.
آیا نوع سنگ کلیه در تعیین رژیم غذایی موثر است؟
بله. اگر از قبل دچار سنگ کلیه بوده‌اید؛ می‌توانید از پزشکتان راجع به جنس سنگ کلیه خود سوال کنید. با توجه به جنس سنگ کلیه دفعشده، رژیم غذایی تعیین می‌شود و به شما گفته می‌شود که باید چه تغییراتی در میزان سدیم، پروتئین‌های حیوانی، کلسیم یا اگزالات دریافتی اعمال کنید.
برای انوع سنگ کلیه باید در رژیم غذایی خود تغییر ایجاد کنید:
- سنگ‌های اگزالات کلسیم
- سنگ‌های فسفات کلسیم
- سنگ‌های اسید اوریک
- سنگ‌های سیستین
رژیم غذایی برای سنگ کلیه فسفات کلسیم
با مراجعه به مشاور تغذیه‌ای که در زمینه پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه تخصص دارد؛ می‌توانید برنامه غذایی تهیه کنید که مانع از ابتلا به سنگ کلیه شوید.
کاهش سدیم
اگر در رژیم غذایی خود میزان مصرف سدیم را بالا ببرید؛ احتمال تشکیل سنگ کلیه افزایش می‌یابد. سدیم یکی از مواد سازنده نمک است. این ماده در بسیاری از غذاهای کنسروی، بسته‌بندی و فست‌فود وجود دارد. البته سدیم در بسیاری از چاشنی‌ها، ادویه‌ها و گوشت‌ها نیز یافت می‌شود.
پروتئین حیوانی محدود
مصرف پروتئین حیوانی، احتمال تشکیل سنگ کلیه را بالا می‌برد.
ممکن است پزشک به شما توصیه کند که میزان مصرف این پروتئین‌های حیوانی را محدود کنید:
- گوشت، مرغ و گوشت خوک (به‌خصوص فرآورده‌های فرعی این گوشت‌ها)
- تخم‌مرغ
- ماهی و حلزون صدف‌دار
- شیر، پنیر و دیگر محصولات لبنی
البته علاوه بر محدود کردن میزان پروتئین‌های حیوانی، باید این نکته را در نظر بگیرید که به اندازه کافی پروتئین مصرف کنید. می‌توانید به جای مصرف گوشت و پروتئین‌های معمول، سبزیجاتی مصرف کنید که میزان پروتئین بالایی دارند؛ به عنوان مثال:
- حبوباتی مانند لوبیا، نخود خشک، عدس و بادام زمینی
- غذاهای حاوی سویا مانند شیرسویا، کره مغز سویا و توفو
- آجیل و فرآورده‌های آن مانند بادام و کره بادام، بادام هندی و کره بادام هندی، گردو و پسته
- تخمه آفتابگردان
مصرف کلسیم کافی
اگرچه گفته می‌شود که دلیل تشکیل سنگ‌های کلیه کلسیم، مصرف این ماده است اما این گونه نیست. اگر میزان مصرف کلسیم به اندازه کافی باشد؛ این ماده می‌تواند مانع از تراکم عناصری شود که در دستگاه گوارش جمع شده و منجر به تشکیل سنگ می‌شوند. راجع به میزان مصرف کلسیم به منظور پیشگیری از تشکیل سنگ‌های فسفات کلسیم و تقویت استخوان‌ها، با پزشک خود مشورت کنید. بهتر است با مصرف غذاهای گیاهی مانند نوشیدنی‌های غنی‌شده با کلسیم، غلات، نان و برخی از انواع سبزیجات و حبوبات، کلسیم بدن خود را تامین کنید.
دکتر حسین کرمی
متخصص کلیه و مجاری ادراری
