اين عارضه به دليل تجمع ذرات ريزى كه اندازه آنها شايد حدود 2 میلیمتر باشد به وجود مى آید. سنگ كليه يك عارضه دردناك است كه ممكن است عوارضى جدى در پى داشته باشد. با اين وجود قابل درمان است و مى توان از بروز ان نيز جلوگيرى كرد.
فهرست موضوعات
مولفه های خطر کلیه سنگ ساز
اين عارضه اكثرا در مردان شايع است. البته زنان نيز دچار اين عارضه مى شوند، ولى بروز اين عارضه در مردان حدود دو برابر بيشتر از زنان است.
در كل، يكى از هر هشت مرد آمريكايى در طول عمر خود دچار سنگ كليه مى شود؛ سن ابتلا به اين عارضه بين ٢٠ سالگى تا ٥٠ سالگى است و اوج ابتلا به اين عارضه سى سالگى است.
مردانى كه در خانواده خود سابقه ابتلا به سنگ كليه دارند، دو و نيم برابر بيشتر از مردانى كه سابقه ندارند در معرض ابتلا به سنگ كليه هستند.
ديگر عوامل خطر (ريسك فاكتورها) در زير توضيح داده شده اند، كه بيشتر انها قابل اصلاح هستند. اما لازم به ذكر است كه افرادى كه يك بار دچار اين عارضه شده اند، بيشتر در معرض ابتلاى مجدد به سنگ كليه هستند. چرا كه سنگ ها دوباره عود مى كنند؛ در حقيقت افرادى كه به سنگ كليه مبتلا بوده اند در حدود ٥٠ درصد احتمال دارد كه بين ٥ تا ٧ سال بعد هم دوباره دچار اين عارضه شوند.
عوامل موثر در تشکیل سنگ کلیه را می توان به سه دسته تقسیم کرد :
- جنس مذكر
- سابقه خانوادگى
- نژاد سفيد پوست
- ميان سالى
- مصرف کم مایعات
- مصرف زیاد سدیم
- مصرف مقدار زیادی پروتئین حیوانی
- مصرف زياد قند رژیمی (هم ساکارز و هم شکر معمولی، و يا فروکتوز که در شربت ذرت وجود دارد)
- استفاده از مکمل های حاوى کلسیم
- سطح کم کلسیم در رژیم غذایی
- مصرف مقدار كمى از فیتات (در بسیاری از آجيل ها، دانه ها و حبوبات وجود دارد)
- دیابت
- بیماری عروق کرونر
- چاقی
- جراحى هاى مربوط به كاهش وزن
- نقرس
- غده پاراتیروئید فعال
- بیماری التهابی روده
- برخی عفونت هاى ادراری
- برخى ناهنجاری های ساختاری خاص در مجاری ادراری
عوامل موثر در سنگ کلیه
هر چند ادرار به ظاهر فقط يك مايع ساده است، ولى در واقع ادرار يك مايع پيچيده است كه حاوى صدها مواد شيميايى و معدنى است. اگر مواد معدنى بيش از حد اشباع شوند، ممكن است به كريستال تبديل شوند و بعد به پروتئين متصل شوند، سپس به ماسه تبديل شوند و نهايتا تشكيل سنگ دهند.
اشباع بيش از حد و تشكيل سنگ زمانى رخ مى دهد كه مقدار زيادى از يك ماده معدنى با ادرار دفع شود و يا ميزان ادرار به دليل كم آبى بدن، كاهش يابد. حدود ٨٠ درصد مواقع، اين ماده معدنى كلسيم است كه معمولا با اگزالات تركيب شده است و يا گاها با فسفات يا ديگر مواد جفت شده است. به ندرت، سنگ هاى كليه از اسید اوریک (٥ درصد تا ١٠ درصد) يا استرویت (٥ تا ١٥ درصد) تشكيل مى شوند. در موارد بسيار نادر، اين سنگ ها از سیستین و يا مصرف برخى داروهاى خاص ايجاد مى شوند.
پیشگیری از سنگ کلیه
با توجه به عواملی که در بخش قبل ذکر کرده ایم، برای پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه می توان اقدامات مختلفی انجام داد. به زبان ساده باید از عوامل تشکیل سنگ دوری کنیم. چندی از این اقدامات را می توان به شکل زیر نام برد :
- مصرف آب کافی و کم املاح در روز
- پرهیز از غذاهای حاوی سدیم و دیگر عناصر تشکیل دهنده سنگ در کلیه
- افزایش تحرک و نرمش روزانه
- استفاده از دارو های پیشگیرانه در صورت سابقه ابتلا به سنگ کلیه
- محدود کردن مصرف نمک و غذاهای حاوی اگزالات
- افزایش مصرف غذاهای حاوی فیبر
- کاهش مصرف گوشت و منابع پروتئینی حیوانی
علائم سنگ کلیه
اگرچه بیشتر سنگ ها در کلیه شکل می گیرند، اما معمولاً تا زمانی که به بخش باریک کلیه یا مجرای ادرار (لوله عضلانی نازکى که ادرار را به مثانه منتقل می کند) نرسيده باشند علائمی ایجاد نمی کنند (شکل را ببینید).
سنگ هایی که در بخش باریک از مجاری ادراری قرار می گیرند می توانند سه مشکل اساسی ایجاد کنند:
نشانه اول : آیا سنگ کلیه درد دارد؟
پاسخ مثبت است . به اين درد کولیک كليوى گفته مى شود، و يكى از بدترين انواع درد محسوب مى شود. در مراحل اولیه تشکیل سنگ کلیه ممکن است اصلا دردی حس نکنید، ولی پس از تشکیل سنگ و با اولین حرکت آن در مجاری کلیه، درد شروع می شود.
کولیک کلیوی در اثر انسداد جریان ادرار ایجاد می شود. فشار ايجاد شده به دليل انسداد، باعث تورمى دردناک در بخش های حساس می شود. این درد اغلب در طول مسیر مجاری ادراری پخش می شود.
اين درد از پشت در بالای کلیه شروع می شود و به قسمت تحتانی شکم، کشاله ران و حتی به دستگاه تناسلی انتشار پيدا مى كند. درد به طور ناگهانى شروع می شود و به سرعت غیرقابل تحمل می شود.
کولیک کلیه اغلب با حالت تهوع و استفراغ همراه است چرا كه بسيار درناك است. بیماران مبتلا به کولیک کلیوی اكثرا بى قرار هستند و مدام در حال پيچيدن به خود هستند تا بلكه به حالتى راحت تر برسند.
تفاوت درد کلیه با آپاندیس
درد مداوم به پزشکان کمک می کند تا احتمال بروز سنگ کلیه را از ديگر مشکلات روده مانند دیورتیکولیت و آپاندیسیت تشخیص دهند. اگر چه اين درد ممكن است ساعت ها به طور آزار دهنده اى طول بكشد، ولى همان طور كه ناگهانى اغاز مى شود، به همان صورت ناگهانى نيز تمام مى شود.
هنگامی که سنگ از قسمت باریک دستگاه ادراری به ناحیه وسیع تری مانند مثانه (جایی که دیگر جریان ادرار مسدود نشود) منتقل می شود بيمار احساس راحتى خواهد كرد. اما هنگامی که یک سنگ به دستگاه ادراری تحتانی وارد می شود، می تواند مشکلات دیگری از جمله تکرر ادرار، موقعيت هاى اورژانسى و سوزش ایجاد کند.
نشانه دوم : آیا سنگ کلیه موجب خون ریزی می شود؟
در اکثر موارد، سنگ کلیه باعث خونریزی در ادرار می شود. معمولا ادرار ممكن است به رنگ قرمز روشن در بيايد. اما در بیشتر مواقع، ممكن است ادرارى كه با چشم غير مسلح كاملا شفاف به نظر مى رسد حاوى تعداد زيادى گلبول قرمز باشد. در بیماران خوش شانسى كه درد را تجربه نكرده اند، معمولا خونریزی سرنخى براى وجود سنگ کلیه است.
نشانه سوم : انسداد مجاری ادراری چیست؟
هنگامی که یک سنگ مجرای ادرارى را مسدود مى كند، جریان ادرار مسدود می شود و فشار مايعات ايجاد شده در كليه ها باعث ورم کلیه می شود و شرایطی به نام هیدرونفروز به وجود مى آيد.
کلیه سعی مى كند با تولید ادرار کمتر، از خود محافظت کند؛ اما در صورت طولانی شدن انسداد ممکن است آسیب دائمی به آن ها وارد شود.
البته پيش امدن اين موضوع خيلى هم متداول نيست، مگر اين كه انسداد بدون درد و خونریزی رخ دهد.
تشخیص محل تشکیل سنگ کلیه
روش های مختلفی برای تشخیص محل و ابعاد سنگ کلیه با توجه به شرایط بیمار به کار می رود.
توموگرافی کامپیوتری
توموگرافی کامپیوتری (CT) بهترین روش برای تشخیص سنگ کلیه است و امتیاز برتر برای فناوری مدرن را به خود اختصاص داده است.
CT حلزونی (که مارپیچ نیز نامیده می شود) به يك آزمایش استاندارد طلايى تبدیل شده است، اما تکنیک های جدیدتر با دوز پایین تر که به طور خاص برای پيدا كردن سنگ طراحی شده اند (به جز در بیماران چاق) تقریباً مؤثرتر هستند.
سونوگرافی
سونوگرافی به خوبى اين روش ها جواب نمى دهد، اما به دلیل این كه در آن از اشعه استفاده نمی شود بهترين انتخاب برای کودکان و زنان باردار است.
به همين دليل در موارد خاص، پزشکان از سونوگرافی برای پيدا كردن سنگ کلیه نيز استفاده می کنند.
عکس برداری اشعه ایکس و روش های دیگر
از استانداردهاى قدیمی مانند پیروگرام داخل وریدی (IVP)، به ندرت در مراکز درمانی امروزی استفاده می شود.
اگر سنگ به مقدار كافى حاوی کلسیم باشد، با اشعه X نمايش داده مى شود، و فیلم های خام می توانند موقعیت آن را در حین عكس بردارى ردیابی کنند.
آزمایش ادرار و آزمایش خون
آزمایش ادرار حائز اهميت است و کشت ادرار در بررسی وجود عفونت کمک می کند.
پزشکان همچنین باید انجام آزمایش خون را برای اندازه گیری عملکرد کلیه (BUN و کراتینین) و میزان مواد شیمیایی که ممکن است در تشکیل سنگ (کلسیم ، فسفر ، اسید اوریک ، الکترولیتها) دخیل باشند را توصيه كنند.
در برخى موارد، آزمايش هاى تجزیه و تحليل سنگ و مجموعه ادرار 24 ساعته می تواند به پزشكان كمك كند تا بهترین روش برای جلوگیری از تشكيل مجدد سنگ را تشخیص دهند.
برخلاف آزمایش های دیگر، این ارزیابی های متابولیکی باید بعد از چهار تا شش هفته پس از حذف شدن سنگ حاد انجام شود.
درمان پزشکی سنگ کلیه
تسکین درد
اولین گام تسکین درد است. داروهای خوراکی مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی می توانند بيمار را تسكين دهند، اما بيشتر بيماران به تزریق داروهای مسکن قوى ترى مانند مواد مخدر نیاز دارند تا درد انها تخفيف پيدا كند.
دفع سنگ با روش غیر تهاجمی
قدم بعدی بیرون راندن سنگ است تا از طريق ادرار دفع شود. مصرف مایعات می تواند در دفع سنگ موثر باشد. دفع سنگ به زبان ساده یعنی حرکت دادن سنگ از محل تشکیل سنگ کلیه به بیرون از بدن.
به دلیل درد و حالت تهوع، بسیاری از بیماران در ابتدا باید مایعات خود را به صورت تزريق وریدی دریافت کنند. زمان و مصرف زياد مايعات تمام چيزى است كه براى دفع سنگ هاى كوچك مورد نياز است.
حدوداً ٦٨ ٪ از سنگ هایی که به اندازه پنج میلی متر (mm) هستند، يعنى به اندازه یک پاک کن مداد یا کمتر، به طور خود به خود دفع مى شوند، اما این ضريب برای سنگ هايی که اندازه ان ها ٦ تا ١٠ میلیمتر است به ٤٧ ٪ می رسد.
دارو های دفع سنگ کلیه
آلفا بلاکر
آلفا بلاکر ها خانواده ای از دارو ها هستند که با کم کردن تنش در عضلات و دیواره رگ ها، فشار بر روی رگ ها را کم می کنند .
این داروها عضلات صاف را در مجرای ادرار (و همچنین در گردن پروستات و مثانه) شل می کنند و کانال ها را بازتر می کنند تا بتوانند سنگ ها را دفع كنند.
آلفا بلاکرها حدود ٨١٪ از سنگ ها را می توانند دفع كنند.
تامسولوسین (فلوماکس)
دیگر داروی موثر در دفع سنگ کلیه تامسولوسین (فلوماکس) است.
مسدود کننده کانال کلسیم نیفدیپین (پروکاردیا، ژنريك، عادالت) گزینه دیگری برای دفع سنگ است. میزان موفقیت ان در حدود ٧٥ ٪ است.
درمان های تهاجمی سنگ کلیه
اگرچه برخی از سنگ هایی که مشکل ایجاد نمی کنند ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند، اما اکثر سنگ هاى بزرگ و يا کوچک که به طور خود به خود یا با دارو دفع نشوند، نیاز به درمانى تهاجمی تر دارند.
در گذشته، براى حذف سنگ هاى كليوى اكثرا به عمل جراحی باز نياز بود. اما امروزه با پديد امدن سه روشى كه كمتر تهاجمی هستند، جراحی باز سنگ هاى كليوى به تاريخ پيوسته است.
در حال حاضر، اكثر متخصصان مجاری ادراری از موج شوک لیتوتریپسی (SWLE) یا یوریتروسکوپی (URS) برای حذف سنگ های كوچك تا متوسط استفاده مى كنند؛ در صورتى كه براى سنگ هاى بزرگتر و يا موارد خاص از یوریتروسکوپی جلدی (PURS) استفاده مى كنند.
یوریتروسکوپی (URS)
یوریتروسکوپی اصطلاح نا آشنایی دیگری است که به خوبی انتخاب شده است، زیرا URS شامل قرار دادن محدوده فیبروپتیک از طریق مجرای ادرار و مثانه و سپس تا داخل مجرای ادرار است که سنگ در آن قرار گرفته است. اسكوپ دارای دو کانال است.
پزشکان از یکی برای مشاهده حالب و سنگ استفاده می کنند و با عبور ابزارهای خود از طریق کانال دیگر به سنگ حمله می کنند. در برخى موارد، متخصص ارولوژی از وسیله ای مانند سبد برای تراشیدن یا کوبیدن و بیرون کشیدن سنگ از مجرای ادرار استفاده می کند.
پزشکان يك فیبروپتیک اسكوپ را از طریق دستگاه ادراری تحتانی از مجرای ادرارى و مثانه عبور می دهند و سپس از مجرای ادرار بالا می برند تا به محل تشکیل سنگ کلیه برسند.هنگامى كه اسكوپ به محل مورد نظر رسيد، ليزر و يا ديگر ابزارها مى توانند سنگ را خرد كنند و يا حذف كنند.
پریکاتنوس نفرولیتوتومی PCNL
در این روش پزشکان اسكوپ را از پوست و بافت های زیرین آن عبور می دهند تا وارد کلیه شوند. سپس آنها ابزار را به سمت پایین و مجرای ادرارى می برند تا از بالا به سنگ دسترسى داشته باشند. این روش، عمل کلیه به روش PCNL نامیده می شود.
در جراحی PCNL کلیه نيز از يك لوله فیبروپتیک براى رسيدن به محل تشکیل سنگ کلیه استفاده مي كند، اما از جهت متفاوتی با روش یوریتروسکوپی به آن جا می رسد.
پزشکان به جاى عبور دادن اسكوپ از كانال طبيعى مجارى ادرارى، اسكوپ را از يك کانال مصنوعی كه از طریق پوست در لگن کلیه ایجاد شده است وارد بدن مى كنند، جایی که ادرار قبل از پایین آمدن در مجرای ادرار جمع می شود. در حالی که متخصص اورولوژیست از کانالِ مشاهده محيط را نگاه مى كند، او از کانال ديگر برای شکستن سنگ ها با لیزر یا ساير لوازم استفاده می کند. متخصص اورولوژیست سپس از سبد، چنگک یا ابزار مکش برای از حذف كردن قطعات خرد شده استفاده می کند. متخصص اورولوژیست ممکن است برای چند روز اول بهبودی از یک كيسه ادرار استفاده كنند. بى حسى موضعی براى انجام اين كار معمولاً کافی است، ولى بسیاری از بیماران تا بهبودى كامل در بيمارستان باقى مى مانند.
لیتوتریپسی ESWL
كلمه لیتوتریپسی لفظی دهان پر كن است، اما از آنجا که ريشه ان از کلمات یونانی برای خرد کردن گرفته شده است، پس به خوبی انتخاب شده است. سنگ شکنی برون اندامی یا ESWL امواج شوک را خارج از بدن بیمار توليد مى كند، سپس اين أمواج با هدف رسيدن به سنگ از پوست و بافت هاى بيمار عبور كرده و سنگ را متلاشى مى كند.
اگر همه چیز به خوبی و درستى پیش برود، معمولاً قطعات سنگ به طور خود به خود با ادرار دفع می شوند. حذف سنگ ها با تامسولوسین می تواند روند را تسهیل کند. برای روش ESWL به بیهوشی نياز است، اما براى بسیاری از ديگر روش ها نيازى به بيهوشى نيست و می توانند به صورت سرپایی انجام شوند.
کبودی های زیر پوستى، کمردرد خفیف و خون در ادرار می تواند چند روز ادامه داشته باشد، اما نگرانی هايى براى افزایش خطر آسیب به کلیه ها، دیابت و فشار خون بالا وجود ندارد. تکه های سنگی که دفع نمى شوند، نیاز به درمان اضافی دارند. براى اين منظور ممکن است يك استنت یا لوله در مجرای ادرار قرار داده شود تا زمانى كه سنگ ها دفع شوند.
امروزه در اكثر موارد از لیزر برای شکستن سنگ استفاده می شود.تکنیک های جدیدتر و اسكوپ های کوچک تر نیاز به استفاده از استنت بعد از URS را کاهش داده اند.
مقایسه بین روش های تهاجمی
از آنجا که روش PURS تهاجمی تر از روش ESWL یا URS است، معمولاً برای سنگ های بزرگ و موقعيت هاى پیچیده مورد استفاده قرار مى گيرد.
روش PURS، همانند روش هاى ESWL و URS به طور کلی بی خطر و مؤثر است.
در هر صورت و با در نظر گرفتن هر سه مورد و درد كليه، بهتر است به خاطر بسپاريد كه پيشگيرى هميشه بهتر از درمان است.
