ادرار از کلیه به مثانه از طریق لوله هایی به نام حالب عبور می کند. سنگ حالب یک توده معدنی در مجارى ادرارى است؛ این سنگ ها ممکن است در کلیه تشکیل شده باشند و سپس به داخل حالب حرکت کرده باشند. تشکیل سنگ زمانی رخ می دهد که ذرات مواد معدنی موجود و راکد در ادرار تبدیل به کریستال شود و توده اى سنگى تشکیل دهد.
اگر سنگ هاى تشکیل شده به اندازه کافی کوچک باشند، آن ها می توانند از محل خود کنده شده و به داخل مجارى ادرارى حرکت کنند و سپس با ادرار از بدن دفع شوند. اگر این سنگ ها خیلی بزرگ باشند، ممکن است در مجاری ادرارى گیر کنند و جریان ادرار را مسدود کنند.
علائم سنگ در حالب
با این که دلایل تشکیل سنگ حالب هنوز هم شناخته شده نیست، ولى داشتن سابقه وجود این بیماری در خانواده، از علل و عوامل خطر سنگ در حالب می باشد. برخی از اختلالات متابولیک خاص نیز با تشکیل سنگ همراه است، همانند بیماری های کلیه ى کیستیک و عفونت هاى مجارى ادراری. افرادی که از التهاب مزمن روده رنج می برند ممکن است مستعد ابتلا به سنگ های حالب و مجارى ادارى نیز باشند.
اگر سنگ حالب کوچک باشد، هیچ علائمى نخواهد داشت. اگر به اندازه اى بزرگ باشد که لوله حالب را مسدود کند، باعث انسداد جریان ادرار خواهد شد. در نتیجه این ناحیه به شدت دردناک خواهد شد، همچنین درد به ناحیه کلیه و زیر شکم منتشر مى شود و سپس ممکن است در کشاله ران نیز گسترش یابد.
از آن جا که بدن برای بیرون راندن سنگ تلاش می کند، ممکن است ادرار به دلیل حضور خون، صورتی رنگ شود. ادرار ممکن است مکرر، دردناک و همراه با سوزش باشد. بروز تب و لرز نشانگر وجود عفونت خواهد بود.
بهترین روش تشخیص سنگ حالب
سنگ های حالب و مجارى ادرارى چگونه تشخیص داده می شوند؟سنگ هاى مجارى ادرارى و یا کلیوى توسط پزشک شما تشخیص داده مى شوند.
او ممکن است:
- از شما یک معاینه جسمى بگیرید و در مورد سابقه پزشکی شما سوال کند.
- ادرار شما را مورد ازمایش قرار دهد تا ببیند که آیا حاوی مواد تشکیل دهنده سنگ هست یا خیر.
- خون شما را مورد ازمایش قرار دهد تا مشکلات سلامتی شما که ممکن است منجر به تشکیل سنگ شود را مورد بررسى قرار دهد.
- ممکن است برای یافتن محل سنگ ها دستور انجام یک آزمایش تصویربرداری را بدهد. آزمایش هاى تصویربرداری همچنین مى توانند مشکلات مربوط به سلامتى شما را مورد بررسى قرار دهند تا ارتباط بین انها و تشکیل سنگ مشخص شود. سونوگرافی یک آزمایش تصویربرداری موثر برای پیدا کردن انسداد است. اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) به پزشک در مورد اندازه، محل و سختی سنگ اطلاعات خواهد داد.
فیلم جراحی سنگ حالب
پیشگیری و درمان سنگ حالب
عمل هاى بای پس روده یا جراحی استومی (دهانه های ایجاد شده در بدن توسط جراحی برای تخلیه ضایعات) یکی از روش های ممکن درمان سنگ کلیه گیر کرده در حالب است که می تواند در شروع این بیماری نقش داشته باشند. درمان سنگ حالب به اندازه و محل سنگ ها و موادی که از آنها تشکیل داده است بستگی دارد. درمان ممکن است با توجه به شرایط فعلی شما (مانند چاقی)، استفاده از داروهای ضد انعقاد خون (رقیق کننده خون)، و یا دیگر شرایط صورت پذیرد.
جراحی سنگ حالب
درمان هایی که نیازی به استفاده از روش های جراحی نداشته باشند، همیشه در اولویت قرار دارند. اگر سنگ ها به قدر کافی کوچک باشند، رژیم روزانه بیمار که شامل نوشیدن سه تا چهار لیتر آب در روز مى شود، می تواند باعث شود که سنگ به طور طبیعی از بدن دفع شود.
ممکن است داروهای ضد درد و همچنین داروهای پیگیری برای کنترل اسیدى یا قلیایی بودن ادرار (عناصر اصلی تشکیل دهنده کریستال) یا کاهش کلسیم رها شده در ادرار توسط کلیه ها و کمک به حفظ کلسیم در استخوان ها نیز توصیه شود.
در هنگام درمان سنگ های شاخ گوزنی براى جلوگیرى از عفونت بیشتر، مى بایست ادرار را پس از حذف سنگ از وجود هر نوع باکترى پاک نگه داشت. ممکن است براى این منظور آنتی بیوتیک تجویز شود و توصیه شود که به طور منظم ادرار انجام شود.
در برخی موارد هم متخصص اورولوژی شما ممکن است اقدام به تجویز داروهای گشاد کننده حالب و مدر نماید. اگر سنگ ها باعث بروز درد شوند، انسداد جریان ادرار مى تواند باعث بروزعفونت یا پیشرفت عفونت می شود و در این صورت معمولاً عمل جراحی ضروری خواهد بود.
امروزه گزینه هاى جدید غیر جراحی و آندوسکوپی در دسترس است. با در نظر گرفتن اندازه و محل قرار گیری سنگ نیز مشخص مى شود احتمال این که بدن مى تواند سنگ را دفع کند چه قدر است. اگر سنگ های بزرگ تری دارید و لوله حالب شما مسدود شده است، ممکن است یک متخصص اورولوژی (پزشک متخصص در مجاری ادراری) شما را تحت موارد ذکر شده در زیر درمان کند:
سنگ شکنی با لیزر (ESWL)
در اکثر موارد از روشِ درمانى سنگ شکنی برون اندامی لیتوتریپسى (ESWL) استفاده مى شود، چرا که این درمان به صورت سرپایى است و دوره بهبودى کوتاه مدتى دارد.
انواع مختلفی از ESWL وجود دارد که برخی از آنها از اشعه ایکس و برخى دیگر از اولتراساند استفاده می کنند.
به هر حال، در هر دو صورت امواج شوکى که خارج از بدن تولید مى شوند از پوست و بافت هاى بدن عبور کرده و به سنگ ها مى رسد و آن ها را خرد مى کند.
خرده سنگ هاى باقیمانده به طور طبیعی از بدن دفع می شوند.
در صورت لزوم، یک استنت از طریق مثانه درون مجارى ادرار قرار می دهند تا به جریان ادرار کمک کند.
این روش درمانی تحت بیهوشی انجام می شود.
یورتروسکوپی مثانه (ureteroscopy)
فقط برای سنگ های موجود در مجارى ادرارى میانی و تحتانی استفاده می شود. در روش یورتروسکوپى نیازى به برش دادن بافت هاى بدن نیست.
در عوض یک یوروسکوپ فیبروپتیک از طریق مثانه به داخل مجارى ادرارى فرستاده مى شود تا مکان سنگ شناسایى شود؛ سپس به کمک یک ابزار سبد شکل حذف مى شود و یا با تولید امواج شوک سنگ را خرد مى کنند. ممکن است برای کمک به جریان ادرار از یک استنت استفاده شود.
همچنین بخوانید: مراحل دفع سنگ کلیه از مثانه
عمل pcnl
نفرولیتوتومی زیر جلدى یا عمل PCNL سنگ کلیه در درجه اول برای از بین بردن سنگ یا سنگ های بزرگ در مکانی است که به روش درمانى ESWL پاسخ نمی دهند. در نفرولیتیتوتومی زیر جلدى، به طور مستقیم برش کوچکی در کلیه ایجاد می شود. وسیله ای به نام نفروسکوپ از طریق این برش وارد کلیه مى شود تا سنگ را پیدا کرده و حذف کند. سنگ های بزرگتر یا با اولتراساند و یا به وسیله الکترو هیدرولیک خرد می شوند. درمان با این روش ها نیازمند این است که بیمار براى چند روز در بیمارستان بسترى شود.
درمان گیاهی سنگ حالب
در چنین مواردی برای دفع سنگ کلیه از لوله حالب با داروی گیاهی ممکن است به بیمار توصیه شود تا از مصرف موادى که حاوى مقدار زیادى اگزالات است خوددارى کند؛ این مواد مى توانند شامل موارد زیر باشند: از جمله چغندر، جوانه گندم، کراکر سویا، بادام زمینی، شکلات، سیب زمینی شیرین، اسفناج، ریواس، بامیه یا چای سیاه هندى. مواد جایگزین براى نمونه هاى ذکر شده مى تواند شامل تمشک قرمز، توت فرنگی، مارمالاد، جگر، کرفس، انگور و ریزه باشد.
- آب کرفس
- آب انار
- سرکه سیب
- آب لیمو
پیشگیری از تشکیل سنگ حالب
اگر سنگ کلیه نداشته باشید، سنگ حالب هم نخواهید داشت. اگر سنگ کلیه داشته اید، پزشک می تواند به شما توضیحاتى بدهد که نحوه شکل گیرى این سنگ ها را درک کنید و اصولى را به شما یاد خواهد داد تا بتوانید با انجام دادن و رعایت کردن آن ها از شکل گیری مجدد سنگ جلوگیری کنید.
پزشک شما ممکن است قبل از اینکه سنگ به مجارى ادرارى حرکت کند و باعث بروز درد شود، آن را درمان کند. ممکن است از شما خواسته شود تا رژیم غذایى خود را به روش ذکر شده در زیر تغییر دهید:
- مایعات بیشتری مصرف کنید. (مصرف آب خود را به ٢ تا ٣ لیتر در روز افزایش دهید. ترجیحاً فقط آب بنوشید، ولى نوشیدنى هایى چون لیموناد، آب پرتقال و برخى از نوشیدنی هاى دیگر را نیز ى توانید جایگزین کنید.)
- مصرف پروتئین حیوانی را محدود کنید (پروتئین موجود در گوشت، تخم مرغ، و ماهی).
- سدیم دریافتى بدن خود را کنترل کنید (این مقدار باید کمتر از ١۵٠٠ میلی گرم در روز باشد).
- مصرف موادى که حاوى اگزالات هستند را محدود کنید (موادى مانند اسفناج، آجیل، و سبوس گندم).
همچنین ممکن است برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه و یا مجارى ادراری براى شما داروهای دفع سنگ حالب تجویز شود.
مدت زمان دفع سنگ از حالب
دکتر کلیه، مرجع تخصصی بیماری های کلیه و مجاری ادراری
زیر نظر: دکتر حسین کرمی، متخصص سنگ کلیه
