سنگ های بزرگ تر ممکن است در مجاری ادراری گیر کنند و باعث ایجاد درد، انسداد یا عفونت شوند.
سنگ کلیه در کودکان به مراتب کمتر از بزرگسالان بروز پیدا مى کند، ولى دلائل تشکیل آنها مشابه بزرگسالان است.
رسوب در کلیه کودکان
مواد معدنی باعث تشکیل و وجود کریستال در ادرار کودک می شود و سپس به سنگ تبدیل می شوند که بیشتر آنها به اندازه یک دانه ماسه هستند.
اکثر سنگ های کلیه کودکان در کلیه باقی می مانند، ولى حدود یک سوم از این سنگ ها معمولا از کلیه به درون حالب (لوله هایى که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل مى کنند) حرکت مى کنند و باعث سنگ حالب در کودکان می شود.
سنگ هایى که در کلیه باقى مى مانند، هر چند بدون درد هستند ولى مى توانند دلیل ایجاد عفونت هاى مکرر مجاری ادرارى باشند.
دیگر سنگ هایى که در حالب گیر مى کنند، مى توانند باعث بروز دردهاى کولیکى شوند.
یکی دیگر از علائم ابتلا به سنگ کلیه، وجود خون در ادرار است که به آن هماتورى گفته مى شود.
بیشتر این سنگ ها را می توان با موج شوک لیتوتریپسی که در خارج از بدن تولید مى شود و اصطلاحا به آن ای اس دبلیو ال (ESWL) گفته مى شود، درمان کرد.
این درمان یک روش کاملا غیر تهاجمی است که در آن کودک تحت بیهوشی قرار می گیرد و امواج صوتی با فرکانس های خاص بر روى سنگ متمرکز می شوند تا سنگ ها را به اندازه اى ریز خرد کند که با ادرار دفع شوند.
در برخى از موارد که سنگ ها به قدرى بزرگ هستند که با روش ESWL امکان درمان وجود ندارد، یعنى سنگ ها به قدرى بزرگ هستند که موج شوک نمى تواند آنها را خرد کند، برخى از کلینیک ها با استفاده از دیگر روش ها و با حداقل حالت تهاجمی، سنگ ها از بین بروند.
در این حالت بازگشت کودک به خانه در همان روز جراحى امکان پذیر نخواهد بود.
سنگ ریزه در کلیه کودکان
سنگ هاى کلیوى خیلى هم در کودکان شایع نیستند.
اما با این که به ندرت در کودکان رخ مى دهد، بسیاری از پزشکان از افزایش ابتلایان به سنگ کلیه کودکان در سال های اخیر خبر داده اند.
کارشناسان مطمئن نیستند که چه چیزی باعث افزایش سنگ هاى کلیوى در کودکان شده است.
اگر فرزند شما داراى علائم سنگ کلیه است، به خصوص هماتورى، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
علت شن در کلیه نوزادان و کودکان
نوع سنگ کلیه به پزشک شما نشان می دهد که علت اصلی ایجاد سنگ کلیه شما چیست.
چهار نوع سنگ و ناهنجاری های شیمیایی که باعث ایجاد سنگ هاى کلیوى می شود، عبارت است از:
افرادی که دچار سنگ های کلسیمی هستند، در ادرار خود بیش از حد از یک نوع از سه ماده شیمیایی دارند ، یا کمبود یکى از مواد شیمیایى را دارند.
به عبارت دیگر، این افراد در ادرار خود یا بیش از حد کلسیم، اگزالات یا اوره دارند و یا مقدار سیترات در ادرار آنها کم است.
مصرف بیش از حد نمک باعث افزایش میزان کلسیم در ادرار مى شود.
برخى از بیماران مبتلا به سنگ کلیه به دلیل ترشح بیش از حد هورمون کنترل کننده کلسیم، که به آن پاراتورمون (هورمون پاراتیروئید) گفته مى شود، دچار سنگ هاى کیلوى مى شوند.
لازم به ذکر است که مصرف شیر باعث ایجاد سنگ هاى کلیوى نمى شود.
به طور کلی عفونت هاى مزمن ادرارى باعث ایجاد سنگ های شاخ گوزنی می شود.
باکتری های عامل عفونت، باعث ایجاد یک ماده شیمیایی در ادرار می شوند که منجر به تشکیل این نوع سنگ ها می شود.
این نوع سنگ هاى کلیوى زمانى تشکیل مى شوند که اسید ادرار زیاد شود، که در این صورت باعث تولید بیش از حد اسید اوریک می شود.
این سنگ ها به دلیل بیماری ارثی تشکیل می شوند.
در این بیمارى بدن نمی تواند ماده شیمیایی به نام سیستین را از خون پاک سازى کند.
معمولا سایر اعضای خانواده نیز وضعیت مشابهی دارند.
دانستن نوع سنگ کلیه برای تجویز درمان از اهمیت ویژه اى برخوردار است، چرا که از این طریق مى توان از تشکیل سنگ هاى کلیوى مجدد جلوگیرى کرد.
عوامل دیگرى هم وجود دارند که مى توانند در تشکیل سنگ هاى کلیوى در کودکان نقش داشته باشند.
نقص در مجاری ادراری می تواند جریان ادرار را مسدود کند و باعث جمع شدن مواد شیمیایی تشکیل دهنده ى سنگ هاى کلیوى شود.
تقریبا یک سوم کودکانی که به سنگ هاى کلیوى مبتلا هستند در دستگاه مجارى ادرارى خود دچار ناهنجارى هستند.
درست مانند بزرگسالان، رژیم غذایی نیز نقش مهمی در تشکیل سنگ هاى کلیوى دارد.
هنگامی که کودکان عادات غذایی بدی داشته باشند، مانند مصرف کم مایعات و یا مصرف بیش از حد کافئین، خطر ابتلا به سنگ هاى کلیوى نیز افزایش خواهد یافت.
تشخیص شن ریزه در کلیه کودکان
اگر کودکی مشکوک به سنگ کلیه باشد، یا به دلیل وجود درد یا خون در ادرار، پزشک ممکن است آزمایش اشعه ایکس یا سونوگرافی کلیه ها، مجارى ادرارى (لوله هایی که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند) را توصیه کند.
در صورت وجود، سنگ هاى کلیوى از طریق اشعه ایکس قابل مشاهده هستند، هر چند براى دیدن برخى از انواع سنگ ها نیاز به آزمایش سونوگرافى است.
علائم سنگ کلیه در کودکان چیست؟
شایع ترین علائم سنگ کلیه، خون در ادرار و یا درد است.
شدت و محل درد ممکن است بسته به عواملی مانند محل سنگ و میزان انسداد آن متفاوت باشد.
علائم دیگر عبارت است از:
- درد کولیکى شدید
- ناتوانى در ادرار کردن (زمانى که سنگى مجاری ادراری را مسدود می کند)
- حالت تهوع
- استفراغ
- ادرار تیره رنگ و بد بو، تب و لرز، و ضعف مى تواند نشانه هاى عفونت هاى جدى باشد
- حضور خون در ادرار
درمان سنگ کلیه در کودکان
درمان خانگی سنگ کلیه کودکان
اگر سنگ کوچک باشد، درد قابل کنترل خواهد بود.
در این صورت سنگ را مى توانید در منزل درمان کنید و کودک نیز سلامت خواهد بود.
سنگ های کوچکتر از ۵ میلی متر (٠.٢ اینچ) اغلب به هیچ درمانى نیاز ندارند و به صورت خود به خودى همراه با ادرار دفع مى شوند.
شما می توانید درد فرزندتان را با یک داروی بدون نسخه مانند ایبوپروفن (که با مارک های اَدویل یا موترین Advil ، Motrin در داروخانه ها فروخته می شود) درمان کنید.
کودک همچنین باید مایعات بیشتر از حد معمول بنوشند تا سنگ راحت تر دفع شود.
لازم است که تا چند روز ادرار فرزند خود را با استفاده از یک صافى، صاف کنید تا زمانى که سنگ دفع شود.
صافى هاى ادرار را مى توانید از داروخانه ها تهیه کنید.
مى توانید این صافى را روى صندلى توالت فرنگى قرار دهید.
اگر نمی توانید یک صافى ادراری پیدا کنید، مى توانید از تنظیف هاى پارچه اى استفاده کنید.
اگر کودک یک قطعه سنگ یا سنگى را دفع کرد، آن را در یک ظرف تمیز نگه دارى کنید.
یک آزمایشگاه می تواند سنگ را برای تعیین نوع آن، که می تواند راهنمای درمان باشد، مورد بررسى قرار دهد.
بعد از این که کودک سنگ را دفع کرد، ممکن است یک آزمایش پیگیری (معمولا سونوگرافی) انجام شود تا از دفع شدن کامل سنگ اطمینان حاصل شود و همچنین کلیه هاى کودک از باقى ماندن قطعه سنگ هاى احتمالى نیز مورد بررسى قرار مى گیرد.
درمان در بیمارستان
در برخی از موارد، کودک برای معالجه به بیمارستان نیاز دارد.
دو دلیل عمده برای بستری در بیمارستان وجود دارد:
- سنگ باعث انسداد مجارى ادرارى و جریان طبیعى ادرار شده باشد و اگر انسداد در اسرع وقت درمان نشود ممکن است آسیب هاى دائمى به کلیه ها وارد شود.
- درد کودک در خانه قابل کنترل نبوده است، چرا که کودک درد شدیدى دارد و یا استفراغ مى کند.
در بیمارستان به کودک داروهای مسکن داخل وریدی (IV) تزریق مى شود و مایعات مورد نیاز بدن او از طریق سرم تامین مى شود.
اگر سنگ کوچک باشد ممکن است این روش درمانی برای چند روز ادامه داده شود تا سنگ به طور خود به خود دفع شود.
در این مدت معمولا محل قرارگیری سنگ با سونوگرافی کنترل می شود.
ادرار کودک برای جمع آروى خرده سنگ هایى که دفع مى شود، از صافى عبور داده مى شود.
با این حال، سنگ های بزرگتر از ٩ یا ١٠ میلی متر (حدود نیم اینچ) به ندرت به خودی خود دفع می شوند و به طور کلی نیاز به درمان دارند.
دلایل دیگر درمان شامل درد شدید و انسداد مجاری ادرارى به وسیله سنگ است.
جراحی سنگ کلیه در کودکان و نوزادان
برای از بین بردن سنگ هاى کلیوى می توان از یک یا چند روش درمانی استفاده کرد.
موج شوک لیتوتریپسى در بیشتر موارد اولین درمانى است که به کار گرفته مى شود.
موج شوک لیتوتریپسى درمان انتخابی برای سنگ هاى کلیوى در اغلب کودکان است.
لیتوتریپسى با هدایت موج شوک با انرژى بالا براى خرد کردن سنگ، عمل مى کند.
انرژىِ تولید شده، باعث خرد شدن سنگ به قطعات کوچک ترى مى شود که مى توانند به صورت خود به خود از طریق ادرار دفع شوند.
این روش درمانى حدود ٢٠ دقیقه زمان مى برد.
به برخى از کودکان، نه به همه آنها، داروى بیهوشى داده مى شود تا در طى انجام فرایند حرکت نکنند.
موفقیت لیتوتریپسی تا حد زیادى به اندازه سنگ ها بستگی دارد؛ شکستن سنگ های بزرگتر دشوارتر است و بعضی اوقات به بیش از یک روش درمانی احتیاج دارند.
این امر می تواند سه ماه بعد از لیتوتریپسی طول بکشد تا همه خرده سنگ ها کامل دفع شوند.
براى حذف شدن خرده سنگ ها یا سنگ های بزرگ که با لیتوتریپسی شکسته نمی شوند به یک روش جراحی با حداقل حالت تهاجمى نیاز است.
در طی این روش، ابزارهای کوچکى از طریق پوست به داخل کلیه منتقل می شوند تا سنگ خارج شود.
برای جلوگیری از درد، بیمار بیهوش می شود.
در صورتی که سنگ در قسمت میانی و یا پایین حالب قرار گرفته باشد از روش اورتروسکوپى استفاده مى شود.
پزشک ابزار کوچکى را از طریق مجارى ادرارى به مثانه و سپس به داخل حالب وارد می کند.
این ابزار شامل یک دوربین و سایر وسیله هایى است که پزشک برای دیدن سنگ ها و خرد کردن سنگ ها به آنها احتیاج دارد.
در این روش سنگ هاى کلیوى یا به طور مستقیم حذف مى شوند و یا به قدرى خرد مى شوند که از طریق ادرار به صورت خود به خود دفع شوند.
پیشگیرى از کلیه سنگ ساز کودکان
کودکانی که یک بار دچار سنگ هاى کلیوى شده باشند، بیشتر احتمال دارد که در آینده مجددا دچار سنگ کلیه شوند.
مطالعات تخمین زده اند که این احتمال بین ٣٠ تا ۶۵ درصد است.
با این وجود، رعایت برخى از نکات می تواند شانس ابتلا به سنگ هاى کلیوى مجدد را کاهش دهد.
آزمایش های تشخیص سنگ کلیه
آزمایش هاى خون و ادرار
بعد از این که کودک به سنگ کلیه مبتلا شد، آزمایش خون و ادرار انجام می شود تا عواملی که می تواند خطر ابتلا به سنگ های مجدد را افزایش دهد مورد بررسى و شناسایى قرار گیرند.
این آزمایش ها براى کودکانى که در خانه تحت درمان قرار مى گیرند و کودک وضعیت نرمالى دارد (یعنى کودک به راحتى راه مى رود، مى دود، بازى مى کند و به راحتى غذا مى خورد) و درمان هاى عفونت ادرارى را تا انتهاى دوره گذرانده باشد، انجام نمی شود.
ممکن است از شما خواسته شود ادرار فرزندتان را به مدت ٢۴ ساعت جمع آورى کنید.
آزمایش سنگ کلیه
اگر سنگ دفع شده و جمع آورى شده باشد، باید مورد آزمایش قرار گیرد تا نوع سنگ مشخص شود.
بر اساس نوع سنگ ها، ممکن است یک یا چند روش پیشگیرى براى کاهش خطر ابتلا به سنگ های مجدد در آینده به شما توصیه شود.
نوشیدن مایعات بیشتر
نوشیدن مایعات بیشتر می تواند خطر تشکیل انواع سنگ هاى کلیوى را کاهش دهد.
هدف از این کار، افزایش میزان ادرار موجود در کلیه ها و مجاری ادرارى و کاهش غلظت موادی که باعث تشکیل سنگ می شوند، است.
برای سنجش میزان مصرف مایعات در کودک، پزشک یا پرستار ممکن است از شما بخواهد تا میزان ادرار کودک را طی ٢۴ ساعت مورد بررسى قرار دهید.
اگر کودک در طى ٢۴ ساعت از مقدارى که در زیر شرح داده شده است کمتر ادرار کند، باید مایعات بیشترى بنوشد:
- شیرخواران – ٧۵ میلی لیتر یا بیشتر (سه فنجان)
- کودکان زیر پنج سال – ١٠٠٠ میلی لیتر یا بیشتر (چهار فنجان)
- کودکان بین ۵ تا ١٠ سال – ١۵٠٠ میلی لیتر یا بیشتر (شش فنجان)
- کودکان بزرگتر از ١٠ سال – ٢٠٠٠ میلی لیتر یا بیشتر (هشت لیوان)
دکتر کلیه، مرجع درمان بیماری های کلیه و مجاری ادراری
زیر نظر متخصص کلیه؛ پروفسور حسین کرمی
