کلیه ها از مهمترین اندام های بدن می باشند. مصریان باستان قبل از مومیایی کردن بدن، تنها مغز و کلیه ها را در جای خود رها می کردند و نشان از این داشت که برای آن ارزش بالایی قائل هستند. در این مقاله ما نگاهی به ساختار و عملکرد کلیه ها، بیماری هایی که برآنها تأثیر می گذارند و چگونگی سالم نگه داشتن کلیه ها خواهیم داشت.
فهرست موضوعات
ساختار کلیه ها
کلیه ها نقش مهمی در حفظ تعادل مایعات بدن و تنظیم فشار خون دارند.
#کلیه ها در کجای بدن قرار دارند؟
کلیه ها در پشت حفره شکمی قرار دارند که در دو طرف ستون فقرات قرار گرفته اند. کلیه ی راست به طور کلی کمی کوچکتر و پایینتر از کلیه ی چپ می باشد تا فضای لازم را برای کبد ایجاد کند
#وزن کلیه ها
وزن هر کلیه در مردان 170-125 گرم و در زنان 155-115 گرم است. یک کپسول الیافی و سخت هر کلیه را احاطه کرده است. بالاتر از آن، دولایه چربی به عنوان محافظ قرار دارد. غدد فوق کلیوی در بالای کلیه ها قرار گرفته اند.
#فرآیند تشکیل ادرار
در داخل کلیه ها تعدادی لوب هرمی مانند وجود دارد. هر کدام از آن ها متشکل از یک غشای کلیوی خارجی و یک مدولای کلیوی داخلی می باشد. نفرون ها بین این بخش ها جریان دارند. اینها ساختارهای تولید کننده ادرار کلیه هستند. خون از طریق شریان های کلیوی وارد کلیه می شود و از طریق های رگ های کلیوی خارج می شود. کلیه ها نسبتا اندام های کوچکی هستند اما 25-20 درصد خروجی قلب را دریافت می کند. هر کلیه ادرار را از طریق لوله ای به نامه میزنای دفع می کند که به مثانه منتهی می شود.
وظایف کلیه ها
نقش اصلی کلیه حفظ هموستاز hemeostasis است. این به معنای این است که آنها سطوح مایعات، تعادل الکتریک و دیگر عوامل را مدیریت می کنند که محیط داخلی بدن را پایدار و راحت نگه می دارند.
آنها محدوده ی وسیعی از عملکردها را انجام می دهند که عبارتند از:
#دفع مواد زائد
کلیه ها مقداری از مواد زائد را از بین می برند و آنها را از طریق ادرار خارج می کنند. دو ترکیب عمده ای که کلیه ها از بین می برند، از قرار زیر می باشند:
- اوره، که نتیجه ی شکستن پروتئین ها می باشد.
- اسید اوریک که حاصل از شکستن اسیدهای نوکلئیک می باشد.
#جذب مجدد مواد مغذی
عملکردهای کلیه ها شامل از بین بردن مواد زائد، جذب دوباره ی مواد مغذی و حفظ تعادل PH می باشد. کلیه ها مواد غذایی را از خون جذب می کنند و آنها را به جایی انتقال می دهند که به بهترین شکل از سلامتی پشتیبانی می کنند.
مواد جذب شده عبارتند از:
- گلوکز
- آمینو اسیدها
- بی کربنات
- سدیم
- آب
- فسفات
- یون های کلرید، سدیوم، منیزیوم و پتاسیوم
#حفظ PH
در انسان ها، سطح PH قابل قبول، بین 7.38 و 7.42 می باشد. خارج از این محدوده ، پروتئین ها و آنزیم ها می شکنند و دیگر نمی توانند کار کنند. در موارد شدید، این امر می تواند کشنده باشد.
کلیه ها و ریه ها به حفظ یک PH ثابت در بدن انسان کمک می کنند. ریه ها با تعدیل غلظت دی اکسید کربن به این هدف دست می یابند.
#جذب دوباره و تولید دوباره بی کربنات از ادرار
بی کربنات به خنثی سازی اسیدها کمک می کنند. اگر PH، قابل تحمل باشد، کلیه ها می توانند آن را حفظ کنند و یا اگر سطوح اسید بالا باشد آن را دفع می کنند.
#دفع یون های هیدروژن و اسیدهای ثابت
اسیدهای ثابت یا غیر فرار اسیدهایی هستند که در نتیجه ی دی اکسید کربن اتفاق نمی افتند. آنها از سوخت و ساز ناقص کربوهیدرات ها، چربی ها و پروتئین ها به وجود می آیند. آنها شامل اسید لاکتیک، سولفوریک اسید و فسفوریک اسید می باشند.
#تنظیم اسمولالیته Osmolality
اسمولالیته اندازه گیری تعادل آب الکترولیت یا نسبت بین مایعات و مواد معدنی در بدن می باشد. کمبود آب بدن علت اصلی عدم تعادل الکترولیت ها می باشد.
اگر اسمولالیته در پلاسمای خون بالا رود، هیپوتالاموس در مغز با عبور پیام به غده هیپوفیز به آن پاسخ می دهد. این کار به نوبه ی خود هورمون ضد ادرار ( ADH) را آزاد می سازد.
کلیه در جواب به ADH ، تغییرات زیادی ایجاد می کند که عبارتند از:
- افزایش غلظت ادرار
- افزایش جذب دوباره آب
- بازگشایی قسمتهایی از مجرای جمع کننده ی آب که نمی توانند به طور طبیعی وارد شوند، و به آب اجازه می دهند که به بدن برگردند.
- نگهداری اوره در مدولای کلیه به جای دفع آن، زیرا در آب جذب می شود.
#تنظیم فشار خون
کلیه ها در صورت لزوم، فشار خون را تنظیم می کنند، اما آنها مسئول تنظیمات کندتر هستند. آن ها فشار طولانی مدت را در شریان ها با ایجاد تغییرات در مایعات خارج از سلول ها تنظیم می کنند. اصطلاح پزشکی برای این مایع، مایع خارج سلولی می باشد.
این تغییرات مایعات پس از آزاد سازی انقباض کننده عروق به نام آنژیوتانسین II روی می دهد. انقباض کننده های عروق هورمون هایی می باشند که باعث می شوند رگ های خونی باریک تر شوند.
آنها با عملکردهای دیگر کار می کنند تا میزان جذب سدیم کلرید یا نمک را توسط کلیه ها افزایش دهند. این کار به طور مؤثر اندازه ی محفظه ی مایعات خارج از سلول را افزایش می دهد و فشار خون را بالا می برد.
هر چیزی که فشار خون را تغییر دهد می تواند به مرور زمان به کلیه ها آسیب برساند ، مانند: مصرف الکل، سیگار کشیدن و چاقی.
#ترشح ترکیبات فعال
کلیه ها شمار زیادی از ترکیبات مهم را آزاد می کنند، که این ترکیبات عبارتند از:
✔ اریتروپویتین: این ماده باعث کنترل اریتروپوئیز یا تولید سلولهای خونی قرمز می شود. کبد نیز اریتروپویتین تولید می کند، اما کلیه ها تولید کننده های اصلی در بزرگسالان می باشد.
✔ رنین: این ماده به مدیریت انبساط عروق و حجم پلاسمای خون، لنف و مایع میان بافتی کمک می کند. لنف مایعی می باشد که حاوی سلولهای خونی سفید می باشد که از فعالیت ایمنی بدن پشتیبانی می کند و مایع میان بافتی مؤلفه ی اصلی مایع خارج سلولی می باشد.
✔ کلسیتریول: این ماده از نظر هورمونی متالولیت فعال ویتامین D می باشد. همچنین مقدار کلسیم قابل جذب و هم جذب دوباره فسفات در کلیه را افزایش می دهد.
دکتر حسین کرمی متخصص کلیه و مجاری ادراری
