چنانچه دچار علائم سنگ کلیه شده‌اید، یعنی در شکم و پهلوهایتان احساس درد شدید می‌کنید، باید برای آزمایش تشخیص سنگ کلیه سریعا به پزشک مراجعه کنید. با انجام یک معاینه ساده پزشکی، اورولوژی یا نفرولوژی می‌توان سنگ را تشخیص داد. البته در اکثر مواقع درد آنقدر شدید است که فرصت برای این کارها نیست و بیمار بلافاصله به اورژانس برده می‌شود. در سال 2009 حدود 1.3 میلیون ویزیت برای سنگ کلیه در اورژنس صورت گرفته است. در این مقاله به بررسی انواع روش های آزمایش سنگ کلیه می پردازیم.
فارغ از اینکه قرار است در بیمارستان یا خانه تحت نظر باشید، باید تعدادی آزمایش ادرار، تصویربرداری و آزمایش خون انجام دهید تا سنگ کلیه شما تشخیص داده شود. برخی از این آزمایشات علت سنگ کلیه را هم مشخص می‌کنند.
تصویربرداری در تشخیص سنگ کلیه
معمولا پزشکان سنگ کلیه را از روی علائمی که شما دارید، معاینه پزشکی و تست‌های تصویربرداری تشخیص می‌دهند. تصویربرداری از کلیه‌ها، مثانه و حالب امکان تشخیص سنگ را به پزشک می‌دهد.
رایج‌ترین تست‌های تصویربرداری که برای تشخیص سنگ کلیه انجام می‌شوند عبارتند از:
سونوگرافی سنگ کلیه
با سونوگرافی سه بعدی شکم و لگن بااستفاده از ماده رنگی برای کنتراست و با کمی پرتو افکنی این تست انجام می‌شود. سونوگرافی کلیه با دستور پزشک متخصص انجام می شود. برای اطلاع بیشتر از روند این آزمایش و آمادگی های لازم قبل از آن، بر روی مقاله ای که درباره سونوگرافی کلیه تهیه کرده ایم کلیک کرده و آن را بخوانید.
اولتراسوند
با ایجاد امواج صدا، تصاویر دقیق از بدن بدست می‌آید. پزشکان از این روش برای تشخیص سنگ کلیه در زنان باردار و افرادی که نمی‌خواهند در معرض پرتو افکنی قرار گیرند، استفاده می‌کنند. یکی از موانع استفاده از اولتراسوند نسبی بودن دقت آن در تشخیص سنگ است. به گزارش مجله پزشکی اورژلنسی در فوریه 2018، فراصوت ممکن است سنگهای ریز داخل کلیه و حالب را تشخیص ندهد.
تشخیص سنگ کلیه با آزمایش ادرار
یکی دیگر از روش های مشخص شدن سنگ کلیه آزمایش ادرار برای سنگ کلیه می باشد. در کنار تصویربرداری، معمولا پزشکان دستور انجام آزمایشات ادرار داده تا به علت و نحوه رشد سنگ کلیه پی ببرند. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند دستورات لازم را به شما جهت پیشگیری از سنگهای بعدی بدهد. حداقل 31 درصد از افرادی که دارای سنگ کلیه هستند، در ده سال بعدی زندگیشان هم دچار این بیماری می‌شوند.
سنگ کلیه از مواد معدنی و مواد دیگری تشکیل شده که در آزمایشات ادرار قابل تشخیص هستند. انواع سنگ کلیه شامل سنگهای کلسیمی (هم کلسیم اگزالات وهم کلسیم فسفرات)، سنگهای اسید اوریک، سنگهای شاخ گوزنی و سنگهای سیستاین است.
البته تجزیه شیمیایی ادرار و نحوه ادرار کردن می‌توانند به پزشک نشان دهند شما دارای عفونت هستید یا خیر. عفونت همراه سنگ کلیه یک عارضه بسیار خطرناک است. اگر ادرار پشت یک سنگ در حالب گیر کند، عفونت ایجاد می‌شود. این مساله خود باعث عفونت بافت کلیه یا سرایت عفونت به جریان خون، بعلاوه هیدرونفروز می‌شود.
علائم سنگ کلیه در آزمایش ادرار
به طور کلی در صورت وجود سنگ کلیه، ادرار کف آلود و به رنگ قرمز یا صورتی می شود.
وجود خون در ادرار و مشاهده مواد معدنی تشکیل دهنده سنگ در ادرار نشان دهنده وجود سنگ در کلیه است. سلول های سفید خونی و باکتری در ادرار، از جمله علائم عفونت ادراری است که می تواند در نتیجه سنگ کلیه به وجود آمده باشد.
ممکن است پزشکان دستور انجام آزمایشات زیر را جهت تشخیص سنگ کلیه دهند:
تست pH ادرار
زدن چوب کوچکی در ادرار و سپس تجزیه ادرار می‌تواند میزان اسیدی بودن یا آلکالین داشتن آن را نشان دهد. این آزمایش تشخیص سنگ کلیه می‌تواند به پزشک کمک کند نوع سنگ را تشخیص دهد. برای نمونه pH بالا نشان دهنده میزان زیادی سنگ شاخ گوزنی است که از پسمانده باکتری بوجود می‌آید، در حالیکه میزان پایین PH می‌تواند نشان دهنده اسید اوریک باشد.
تجزیه میکروسکوپی ادرار
برای انجام این آزمایش، ادرار زیر میکروسکوپ قرار گرفته تا کریستال‌های ساخته شده از مواد معدنی آن تشخیص داده شوند. برای مثال کریستال‌های اسید اوریک در افراد دارای سنگ اسید اوریک یافت می‌شوند. کریستال‌های کلسیم اگزالات، نشان دهنده سنگ کلسیم اگزالات هستند.تجزیه ادرار توسط میکروسکوپ می‌تواند به پزشک کمک کند نشانه‌های عفونت یا خون را پیدا کند.
جمع‌آوری ادرار 24ساعته
معمولا پزشکان دستور جمع‌آوری ادرار 24 ساعته می‌دهند. این امر بدان معناست که بیمار باید ادرار خود را در 24 ساعت جمع‌آوری کند. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند دو نمونه تست در دو روز متوالی انجام شود.
از این نمونه ادرار پزشک می‌تواند تشخیص دهد که بیمار قبلا دچار سنگ کلیه بوده یا خیر و اینکه سنگ چگونه شکل گرفته است.
این آزمایش میزان کلسیم، اسید اوریک و اگزالات که در برخی سنگ‌ها یافت می‌شوند را نشان می‌دهد.
هم‌چنین میزان سیترات (فرمی از اوریک اسید) و منیزیم معدنی که هر دو از ایجاد سنگ پیشگیری می‌کنند اندازه گیری می‌شود. این آزمایش سطح سدیم را اندازه گرفته چرا که سدیم بالا موجب بالا رفتن سطح کلسیم ادرار شده و خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.
تجزیه سنگ
این آزمایش به تشخیص سنگی می‌پردازد که از مجرای ادراری گذشته است.
مطالعه بیشتر: راه های دفع سنگ کلیه
تشخیص سنگ کلیه با آزمایش خون
در کنار تصویربرداری و آزمایشات ادرار، پزشک می‌تواند از آزماش خون بعنوان آزمایش تشخیص سنگ کلیه استفاده کند تا اطلاعات مهم را در مورد علت تشکیل سنگ وخطرات احتمالی آن به دست اورد. آزمایش خون می‌تواند کمک کند تا:
تشخیص وضعیت اصلی: برای نمونه پزشکان می‌توانند میزان اسید اوریک و کلسیم خون را اندازه بگیرند. سطح بالای اسید اوریک به معنای داشتن نقرس، نوعی آرتروز است که موجب سنگ اسید اوریک می‌شود. سطح بالای کلسیم خون به معنای بیش از حد فعال بودن غدد پاراتیروئید است. این وضعیت را پاراتیروئید شدید می‌گویند که باعث تشکیل سنگهای ریز کلسیمی در کلیه می‌شود.
نشانه‌های آنمی: گاهی پزشک دستور آزمایش شمارش کامل گلبول‌های خون را می‌دهد. آزمایش تشخیص سنگ کلیه نشان اتمی‌دهد شما آنمی دارید یا خیر. بدین معنا که میزان سلول‌های قرمز خونتان پایین است و سطح هموگلوبین خونتان چقدر است.
تشخیص عفونت: آزمایش شمارش کامل گلبول‌های خون می‌تواند نشان دهد میزان سلول‌های سفید شما بالا رفته است. این موضوع نشان دهنده عفونت است.
تخمین عملکرد کلیه: بدلیل اینکه سنگ‌ها می‌توانند به کلیه آسیب بزنند، پزشک عملکرد خون را می‌سنجد تا از میزان کراتینین و نیتروژن آن مطلع شود. این مواد جزو مواد زایدی هستند که کلیه‌ها نمی‌گذارند وارد خون شوند.
اندازه گیری میزان الکترولین: این آزمایش مقدار الکترولیت، نمک‌های مهم و مواد معدنی بدن مثل پتاسیم و سدیم را تخمین می‌زند. در نتیجه سنگ کلیه میزان این مواد تغییر می‌کند.
جواب آزمایش سنگ کلیه
نتایج نشان می دهد که سنگ کلیه شما از چه ساخته شده است. هنگامی که ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما این نتایج را به دست آورد، می تواند داروهایی را توصیه کند که ممکن است از تشکیل سنگ بیشتر جلوگیری کند و به دفع سنگ کلیه فعلی کمک نماید. این توصیه ها به ترکیب شیمیایی سنگ شما بستگی دارد.
با تجزیه و تحلیل سنگ کلیه ترکیب شیمیایی سنگ مشخص می شود. انواع متداول سنگ کلیه عبارتند از:
- سنگ کلیه اگزالات کلسیم
- سنگ کلیه فسفات کلسیم
- سنگ کلیه اسید اوریک
- استروویت (فسفات آمونیوم منیزیم) – سنگهای مرتبط با عفونت باکتریایی
این چهار نوع حدود 95٪ تا 99٪ سنگ کلیه را تشکیل می دهند که سنگهای اگزالات کلسیم متداول ترین آنها هستند.
سنگهای کمتر معمول عبارتند از:
- سیستین
- مربوط به دارو – سنگهایی که با داروهایی مانند گوایفنسین، ایندیناویر، تریامترن، آتازاناویر و داروهای سولفا همراه هستند.
چه زمانی احتیاج به آزمایش سنگ کلیه است؟
اگر علائم سنگ کلیه را دارید ممکن است به تجزیه و تحلیل سنگ کلیه نیاز داشته باشید. علائم داشتن سنگ کلیه عبارتند از:
- درد شدید در شکم، پهلو یا کشاله ران شما
- کمردرد
- خون در ادرار شما
- تمایل مکرر به دفع ادرار
- درد هنگام ادرار کردن
- ادرار با بوی بد
- تهوع و استفراغ
اگر قبلاً از یک سنگ کلیه را دفع کرده اید و آن را نگه داشته اید، ممکن است ارائه دهنده خدمات بهداشتی از شما بخواهد آن را برای آزمایش بیاورید. او به شما دستورالعمل هایی برای تمیز کردن و بسته بندی سنگ می دهد.
اقدامات قبل از مراجعه به متخصص اورولوژی
رعایت نکاتی که در دیدار پزشک به دلیل سنگ کلیه لازم است:
- علائم خود را جایی یادداشت کنید و سؤالات خود را بنویسید.
- آمادگی لازم را برای دادن تمام اطلاعات و سوابق بیماری خود به پزشک داشته باشید.
- میزان مایعاتی که در روز می‌نوشید را اندازه بگیرید.
- اطلاعات مربوط به عادات رژیم غذاییتان را به پزشک بدهید. برخی از این عادات در ایجاد سنگ کلیه نقش دارند.
- نتیجه آزمایشات پزشکی قبلی خود را همراه داشته باشید و به پزشک نشان دهید.
- میزان کافی آب بنوشید تا درصورتیکه نیاز به انجام آزمایش ادرار بود بتوانید آن را انجام دهید.
- چنانچه سنگی دفع کردید آن را نگه داشته و به پزشکتان نشان دهید تا بتواند آن را تجزیه کند.
دکتر کلیه
مرجع درمان بیماری های کلیه و مجاری ادراری
زیر نظر متخصص کلیه، دکتر حسین کرمی
